Trí tuệ nhân tạo (AI) đặt ra thách thức lớn: sinh viên thiết kế nên sử dụng hay cấm AI trong bài tập thực hành? Bài viết phân tích rõ vai trò của AI trong các môn nền tảng như Photoshop và Illustrator, hướng dẫn sinh viên phân biệt giữa công cụ hỗ trợ và lạm dụng, nhằm tận dụng công nghệ một cách đạo đức và hiệu quả nhất.
AI và sự hoài nghi trong lĩnh vực thiết kế
Sức ảnh hưởng của trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng lớn trong mọi lĩnh vực, đặc biệt là sáng tạo. Tốc độ phát triển chóng mặt của các công cụ AI hỗ trợ thiết kế khiến cả giảng viên lẫn sinh viên trăn trở: Liệu những kỹ năng căn bản về công cụ, tư duy bố cục, màu sắc mà sinh viên rèn luyện có còn cần thiết? Liệu việc sử dụng AI để làm bài tập, đặc biệt với các môn thực hành như Photoshop hay Illustrator, có phải là hành vi “gian lận” học thuật?
Ban đầu, sự lo lắng xuất hiện khi thấy những sản phẩm ấn tượng do AI tạo ra chỉ trong vài giây. Tuy nhiên, kinh nghiệm lịch sử cho thấy mỗi khi một công nghệ mới ra đời (như máy tính thay thế vẽ tay), chúng ta đều trải qua giai đoạn hoài nghi tương tự. Trong bối cảnh hiện nay, AI được xác định là một công cụ mạnh mẽ, có vai trò nâng cao năng lực và mở rộng khả năng của con người.
Phân biệt vai trò: AI hỗ trợ hay làm thay?
Mấu chốt việc sử dụng trí tuệ nhân tạo trong học tập nằm ở việc phân biệt rõ ràng giữa “AI là công cụ hỗ trợ” và “AI làm thay toàn bộ”. AI nên được khuyến khích sử dụng để hỗ trợ quá trình sáng tạo bằng cách giúp brainstorm ý tưởng, tạo ra hàng loạt phương án ban đầu (moodboard, phác thảo, gợi ý bố cục) rồi từ đó sinh viên chọn lọc, phát triển ý tưởng độc đáo riêng.
Bên cạnh đó, các tính năng AI mới trong Photoshop (như Generative Fill để mở rộng ảnh) hay Illustrator (như Recolor Artwork) giúp tự động hóa tác vụ, tiết kiệm thời gian, cho phép sinh viên tập trung vào phần sáng tạo cốt lõi và tư duy thiết kế. Sinh viên cũng có thể học hỏi và khám phá bằng cách thử nghiệm với các câu lệnh khác nhau để xem AI tạo ra kết quả gì, từ đó học thêm về phong cách, bố cục và màu sắc.
Ngược lại, việc lạm dụng AI là điều cần phải xem xét lại bởi nó làm mất đi mục tiêu học tập. Nếu bài tập yêu cầu sinh viên thể hiện kỹ năng sử dụng Pen Tool trong Illustrator mà lại dùng AI tạo ra hình vector, đó là hành vi nộp sản phẩm do AI tạo 100% và sinh viên đã không đạt được mục tiêu học tập cơ bản của môn học.
Nguy hiểm hơn là lạm dụng mà không hiểu bản chất, ví dụ dùng Generative Fill để “vẽ” thêm chi tiết vào ảnh mà không hiểu về phối cảnh, ánh sáng, hoặc dùng AI tạo logo mà không nắm vững nguyên tắc thiết kế. Điều này tạo ra những sản phẩm thiếu tư duy và kỹ năng nền tảng.
Mục tiêu của việc học không chỉ là tạo ra sản phẩm cuối cùng, mà quan trọng hơn là quá trình sinh viên tư duy, giải quyết vấn đề, làm chủ công cụ và hiểu được “tại sao” mình lại thiết kế như vậy. Trí tuệ nhân tạo AI có thể giúp quá trình đi nhanh hơn, nhưng nó không thể thay thế việc tự mình xây dựng nền tảng kiến thức vững chắc.
Hướng đi và kỹ năng cần thiết cho sinh viên ngành thiết kế
Để làm chủ công nghệ AI một cách có trách nhiệm, sinh viên cần áp dụng nhiều hướng đi chủ động. Đầu tiên, khi sử dụng AI trong bài tập, sinh viên phải trung thực ghi chú lại (ví dụ: “Phần nền được mở rộng bằng Generative Fill”). Điều này thể hiện sự tôn trọng và giúp giảng viên đánh giá đúng nỗ lực và quá trình học tập.
Thứ hai, sinh viên cần tập trung vào nền tảng kỹ năng bằng cách rèn luyện Photoshop, Illustrator căn bản một cách vững chắc. Chỉ khi làm chủ được công cụ, sinh viên mới có thể kiểm soát và tận dụng AI hiệu quả, nhớ rằng AI là trợ thủ, sinh viên là người chỉ huy.
Thứ ba, học cách hỏi AI (Prompt Engineering) cũng là một kỹ năng quan trọng. Sinh viên cần học cách viết prompt rõ ràng, chi tiết để AI đưa ra kết quả đúng ý muốn sẽ là một lợi thế cạnh tranh trong tương lai. Giảng viên cũng sẽ điều chỉnh cách ra đề và đánh giá để tập trung hơn vào quá trình tư duy, giải quyết vấn đề và sự độc đáo trong ý tưởng của sinh viên, bên cạnh kỹ năng thực hành.
Trí tuệ nhân tạo không phải là “đối thủ” của sự sáng tạo, mà là một đối tác tiềm năng. Sinh viên nên học cách làm việc cùng AI một cách thông minh, có trách nhiệm và luôn đặt việc xây dựng nền tảng kỹ năng, tư duy thiết kế của bản thân lên hàng đầu. Đó là hành trang vững chắc nhất cho sự nghiệp thiết kế sau này.
Giảng viên Đỗ Ngọc Thắng
