Trong thời đại AI bùng nổ, sự tiện lợi đi kèm với nguy cơ “brain rot” – hiện tượng suy giảm khả năng tập trung, tư duy sâu và sáng tạo do lạm dụng nội dung số. Bài viết này là lời cảnh tỉnh cần thiết, giúp sinh viên và giới trẻ nhìn rõ mối quan hệ hai mặt giữa trí tuệ nhân tạo và sự sắc bén của trí óc, từ đó sử dụng công nghệ một cách thông minh, bảo vệ tư duy của bản thân.
“Brain rot” – Thuật ngữ cảnh báo về sự suy giảm tư duy
“Brain rot” không phải là một thuật ngữ y khoa, mà là cách giới trẻ mô tả trạng thái tinh thần mệt mỏi, khi trí óc dần mất đi sự sắc bén vì tiếp xúc quá nhiều với nội dung kỹ thuật số “nông cạn”. Đó là cảm giác khó khăn khi phải đọc một tài liệu chuyên sâu, viết một đoạn phân tích không cần công cụ hỗ trợ, hay đơn giản là giữ tập trung trong một cuộc thảo luận học thuật.
Trong môi trường học đường, hiện tượng sinh viên khó theo kịp bài giảng hoặc thừa nhận phụ thuộc vào các công cụ Trí tuệ nhân tạo (AI) để hoàn thành bài tập đang ngày càng phổ biến. Điều này đặt ra câu hỏi lớn: AI đóng vai trò gì trong việc thúc đẩy trạng thái “brain rot” đáng báo động này?
Khi AI vừa là người bạn, vừa là thách thức
AI là một công cụ mạnh mẽ, giúp tiết kiệm thời gian, cung cấp thông tin nhanh chóng và hỗ trợ giải quyết vấn đề. Từ việc tìm tài liệu học tập đến phân tích dữ liệu cho một dự án, AI là người trợ lý đắc lực. Tuy nhiên, như một nhà nghiên cứu từng hài hước nhận xét: “Công nghệ giống như một tách cà phê – tuyệt vời để tỉnh táo, nhưng uống quá nhiều thì dễ bồn chồn.”
Các nền tảng sử dụng AI, đặc biệt trong mạng xã hội và ứng dụng giải trí, được thiết kế để tối ưu hóa sự chú ý. Thuật toán phân tích hành vi người dùng, rồi liên tục đề xuất những nội dung ngắn, dễ tiếp cận, khiến người ta dễ dàng dành hàng giờ lướt mà không nhận ra. Một nghiên cứu từng chỉ ra rằng việc tiêu thụ nội dung ngắn liên tục có thể làm giảm thời gian tập trung trung bình xuống mức đáng báo động. Hệ quả là khả năng tư duy sâu sắc, vốn cần thiết cho việc học tập và sáng tạo, dần bị mai một.
Hơn nữa, AI có thể tạo ra sự phụ thuộc. Khi công cụ AI có thể nhanh chóng trả lời câu hỏi, viết bài hay tạo nội dung, người dùng dễ rơi vào thói quen “giao phó” thay vì tự mình suy nghĩ. Điều này không chỉ làm giảm khả năng tư duy phản biện, mà còn lấy đi niềm vui của việc tự khám phá. Chưa kể, AI có thể gây quá tải thông tin khi cung cấp lượng dữ liệu khổng lồ, khiến người dùng bối rối, khó chọn lọc và dễ rơi vào tư duy hời hợt.
Một khía cạnh khác là sự suy giảm tương tác xã hội. Khi dành quá nhiều thời gian cho các công cụ AI, người ta có thể ít tham gia vào những cuộc thảo luận trực tiếp, làm giảm kỹ năng giao tiếp và khả năng kết nối cảm xúc – những yếu tố quan trọng trong môi trường học tập và làm việc.
Giải pháp chống “Brain rot”: Biến AI thành công cụ hỗ trợ
May mắn thay, “brain rot” hoàn toàn có thể được kiểm soát. Vấn đề không nằm ở công nghệ AI, mà nằm ở cách chúng ta sử dụng nó.
Đầu tiên, người dùng cần quản lý thời gian chủ động bằng cách đặt giới hạn rõ ràng cho việc sử dụng các nền tảng giải trí. Một mẹo hay là dùng chính công nghệ, như ứng dụng theo dõi thời gian, để kiểm soát thói quen lướt mạng và phục hồi sự tập trung. Thứ hai, cần chủ động chọn lọc nội dung, thay vì để thuật toán dẫn dắt, hãy tìm kiếm những nội dung có giá trị, như tài liệu học thuật, nghiên cứu chuyên sâu hoặc các bài giảng trực tuyến chất lượng cao.
Ngoài ra, rèn luyện tư duy phản biện là điều thiết yếu. Sinh viên cần thử thách bản thân bằng cách tự viết, tự giải quyết vấn đề và phân tích tình huống mà không dựa vào AI. Những bài tập nhỏ này giúp trí óc linh hoạt và sắc bén hơn. Cuối cùng, cần cân bằng cuộc sống bằng cách dành thời gian cho các hoạt động ngoài màn hình, như đọc sách giấy, trò chuyện trực tiếp với bạn bè, hay tham gia các hoạt động nhóm. Đây là cách nuôi dưỡng cả khả năng sáng tạo và kỹ năng giao tiếp xã hội.
AI là một công cụ đầy tiềm năng, nhưng nó chỉ phát huy giá trị khi được sử dụng với sự tỉnh táo và ý thức. Trí óc của chúng ta là tài sản quý giá nhất, và việc giữ gìn nó là chìa khóa để khai thác tối đa lợi ích từ Trí tuệ nhân tạo. Hãy nhớ rằng, mục tiêu cuối cùng là để AI và con người cùng tỏa sáng – nơi công nghệ hỗ trợ sự sáng tạo, chứ không phải thay thế tư duy.
Giảng viên Đặng Kim Thi
