Ra đời từ những biến động của xã hội hậu chiến và sự bùng nổ của công nghiệp hóa, Art Deco không chỉ là một phong cách nghệ thuật, mà còn là biểu tượng cho sự táo bạo, tinh giản và sang trọng của thế kỷ XX. Trong hành trình phát triển của thiết kế và các ngành nghệ thuật thị giác, mỗi giai đoạn đều để lại những dấu ấn đặc trưng, và Art Deco là một trong những trường phái nổi bật nhất. Việc nắm bắt lịch sử hình thành và ảnh hưởng của Art Deco không chỉ giúp người học ngành sáng tạo hiểu sâu hơn về nền tảng tư duy thẩm mỹ mà còn mở ra cảm hứng cho những sáng tạo mới trong tương lai.
Lịch sử ngành thiết kế nói riêng và các ngành nghệ thuật thị giác nói chung luôn gắn liền với những bước chuyển mình của xã hội. Để hiểu và sáng tạo sâu sắc hơn trong lĩnh vực này, người học không thể bỏ qua những cột mốc mang tính nền tảng – trong đó, sự ra đời và phát triển của phong cách Art Deco là một ví dụ điển hình. Trường phái này khởi nguồn từ Paris vào thập niên 1920, trong bối cảnh thế giới đang phục hồi sau Thế chiến I. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai đã khiến con người thay đổi toàn diện về cách sống, tư duy và thẩm mỹ. Sự lãng mạn, cầu kỳ của thế kỷ trước dần được thay thế bằng những gì hiện đại, dứt khoát, mạnh mẽ và thực tế hơn.
Tên gọi Art Deco bắt nguồn từ sự kiện “Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes” – một triển lãm quốc tế về nghệ thuật trang trí và công nghiệp hiện đại được tổ chức tại Pháp năm 1925. Đây là thời điểm mà phong cách này chính thức được định danh và lan tỏa mạnh mẽ ra khắp thế giới. Art Deco là sự tổng hòa của nhiều trường phái nghệ thuật khác nhau, được gọi là “chiết trung” – tức là vay mượn và kết hợp đa dạng phong cách để tạo nên một bản sắc thẩm mỹ hoàn toàn mới, nổi bật bởi sự thống nhất trong khác biệt.
Phong cách này được xây dựng dựa trên các hình khối hình học cách điệu, đường nét rõ ràng, bố cục mạnh mẽ, và gam màu thường mang sắc thái đối lập rõ rệt. Art Deco phản ánh tinh thần công nghiệp hóa, hiện đại hóa của xã hội, khi con người không chỉ mong muốn tiện nghi mà còn cần một cảm giác sang trọng, khác biệt. Những giá trị tân thời như sự tự do, cá tính, sự tiêu thụ vật chất và lối sống hưởng thụ đều được thể hiện qua ngôn ngữ thiết kế. Art Deco vừa phô trương nhưng cũng đầy thanh lịch, vừa xa hoa nhưng lại giữ được nét tinh tế, quyến rũ và gợi cảm.
Là sự tiếp nối và vượt thoát khỏi Art Nouveau – một trường phái vốn thiên về sự mềm mại, hoa mỹ – Art Deco khẳng định vị thế của mình trong những năm đầu thế kỷ XX bằng một tinh thần hoàn toàn mới: thẳng thắn, sắc sảo, táo bạo và đậm chất công nghiệp. Nó không chỉ là một xu hướng thẩm mỹ, mà còn trở thành biểu tượng cho sự lạc quan, đổi mới và dám khác biệt trong bối cảnh hậu chiến tranh đầy biến động.
Sự hiện diện của Art Deco không giới hạn trong một lĩnh vực mà lan rộng trên khắp các hình thái sáng tạo. Trong kiến trúc, Art Deco tạo dấu ấn mạnh mẽ với những tòa tháp chọc trời như Chrysler Building – từng là tòa nhà cao nhất thế giới ở Manhattan, New York – được thiết kế bởi William Van Allen. Công trình này gây ấn tượng với phần chóp nhọn vươn cao đầy kiêu hãnh, được trang trí bằng các hình tam giác ngược nối tiếp nhau sáng bóng, mang đậm chất hiện đại. Cũng tại New York, Empire State Building – do kiến trúc sư Gregory Johnson thiết kế – là một ví dụ tiêu biểu khác cho sự phô diễn hoành tráng của Art Deco trong không gian đô thị.
Trong nội thất, Art Deco giữ lại tinh thần thủ công truyền thống nhưng được cải tiến theo hướng tối giản, hiện đại và sáng tạo hơn. Mỗi vật dụng mang một cá tính riêng, được chế tác tinh xảo nhưng vẫn toát lên tinh thần thực dụng và công năng rõ ràng. Với hội họa, Tamara de Lempicka là nghệ sĩ tiêu biểu mang đậm hơi thở Art Deco trong từng bức tranh chân dung phụ nữ vừa gợi cảm, vừa mạnh mẽ, sử dụng bố cục chắc chắn cùng đường nét dứt khoát. Thời trang cũng chịu ảnh hưởng sâu đậm từ phong cách này, nổi bật qua hình ảnh xa hoa, cổ điển của thập niên 1920 trong The Great Gatsby hay các bộ sưu tập cao cấp như Gucci Xuân/Hè 2012, nơi sự sang trọng được thể hiện bằng chất liệu, phom dáng và họa tiết đặc trưng.
Art Deco còn tạo dấu ấn trong thiết kế đồ họa với các bìa tạp chí như Harper’s Bazaar, sử dụng đường nét mạnh, hình khối rõ ràng và mảng màu đối lập để thu hút ánh nhìn. Những poster quảng cáo thời kỳ này cũng mang đậm phong cách Art Deco, thể hiện sự nhấn nhá thị giác và khả năng truyền tải thông điệp mạnh mẽ qua thiết kế.
Dấu ấn của Art Deco xuất hiện phổ biến
Tại Việt Nam, dấu ấn của Art Deco vẫn hiện diện rõ nét, đặc biệt tại Hà Nội. Nhiều công trình kiến trúc có yếu tố Art Deco vẫn còn tồn tại và được gìn giữ như chi nhánh ngân hàng Đông Dương, tòa nhà Bưu điện tại số 6 Đinh Lễ, hay các địa chỉ 31 Tràng Tiền và 91 Đinh Tiên Hoàng – nơi hiện là trung tâm kinh doanh vàng bạc đá quý. Những công trình này không chỉ mang giá trị lịch sử mà còn là chứng tích sống động cho sự hội nhập văn hóa và ảnh hưởng của phong cách quốc tế vào không gian sống và sinh hoạt của người Việt từ gần một thế kỷ trước.
Dấu ấn của Art Deco vẫn hiện diện tại Việt Nam
Art Deco là minh chứng rõ ràng cho mối liên hệ giữa nghệ thuật và xã hội, giữa thiết kế và đời sống. Việc tìm hiểu và tiếp cận phong cách này không chỉ giúp người học lĩnh hội được những giá trị thẩm mỹ kinh điển, mà còn mở ra những góc nhìn mới về cách ứng dụng nghệ thuật trong mọi lĩnh vực sáng tạo hôm nay.
Theo dõi Fanpage hoặc Website FPT Arena Multimedia để cập nhật thêm nhiều kiến thức thú vị nữa nhé!
Thầy Phạm Hữu Thắng – Giảng viên FPT Arena Multimedia
